Anna Pavlova in Volendam

Grootheid uit Russische ballettraditie. Anna Pavlova (1881-1931) op de Volendamse dijk in 1927 aan de arm van Kees Tol (Ouwe Abees, 1848-1931). Het meisje rechts onder is Geertje Kwakman (van Thames van Thijssie uit de Proppensteeg).

Anna Pavlova werd op 31 januari 1881 geboren in St. Petersburg, waar zij op tienjarige leeftijd ging studeren aan de academie van het Keizerlijk Ballet. In 1899 kreeg zij aan met Maryinski Theater een engagement dat formeel tot 1913 zou standhouden. In 1902 werd Anna tweede soliste van de keizerlijke balletgroep en het jaar daarop eerste. Nadat zij in 1905 voor het eerst de creatie van de ‘Stervende Zwaan’ had gedanst werd zij gepromoveerd tot officieel ballerina en in 1906 tot prima ballerina. Dat succes was mede te danken aan haar leraar Enrico Cecchetti die tot haar dood haar mentor zou blijven. Mogelijk was het op zijn advies dat de danseres niet onder haar eigen naam Anna Matveyevna optrad maar met de artiestennaam Anna Pavlova. Van de vele doorgaans conservatieve rolcreaties die zij ten tonele bracht werd de revolutionaire solo van de ‘Stervende Zwaan’ haar handelsmerk. De choreografie daarvoor werd geschreven door Mikhael Forkino op muziek uit Carnaval der Dieren van Camille Saint-Saens. Op de film ‘The Immortal Swan’ met fragmenten van enkele voorstellingen uit de jaren 1924 en ’25 is iets van Pavlova’s vertolkingskunst bewaard gebleven. Een andere rol waarin Pavlova schitterde is die uit het oudst bekende en uit de Romantiek stammende ballet Giselle, die het uiterste vergt van de lichamelijke conditie.

De grootste ballerina aller tijden haakt in voor een reidansje op het Noordeinde.

Balletgroep Pavlova in Volendam in 1927

In 1909 waren Anna Pavlova en Vaslav Nijinski de eerste supersterren die door Sergei Diaghilev naar Parijs werden gebracht. Vanwege de voorkeur van Diaghilev voor mannelijke rollen verliet zij diens gezelschap in 1910 om met nog acht dansers uit St. Petersburg een eigen groep te vormen. Hoewel zwak van gezondheid was Anna Pavlova hard voor zichzelf en zo kon zij ook van haar dansgroep het uiterste vergen. De organisator ervan was Victor Dandré (1870-1944) met wie zij in 1914 trouwde. In 1913 maakte zij met haar Amerikaanse tournee ballet populair in Amerika en in de 15 jaar daarna toerde zij door talrijke landen waarbij 300.000 mijlen werden afgelegd en 4000 voorstellingen werden gegeven. In Rusland trad Pavlova nog maar zelden op maar des te meer in Europa, Amerika (1912-’25), Z.O. Azië (1922-’23), Egypte en Indië (1928-’29). Tijdens een reeks optredens in Nederland werd Pavlova en haar ballet op woensdag 27 april 1927 door de Stadsschouwburg van Amsterdam een reis naar Volendam aangeboden. Zij is een van de vele beroemdheden die Volendam in de loop der eeuwen een bezoek brachten of er voor langere tijd bleven logeren en wonen. Haar handtekening is vereeuwigd in een van de gastenboeken van Hotel Spaander. De voorstelling van 28 april 1927 werd achteraf haar afscheidsvoorstelling in Amsterdam. Aan de voor begin 1931 geplande tournee naar Holland zou Anna Pavlova niet meer kunnen deelnemen.

Anna Pavlova (1881-1931) op de Volendamse dijk in 1927 aan de arm van Kees Tol (Ouwe Abees, 1848-1931). Het meisje rechts onder is Geertje Kwakman  (van Thames van Thijssie uit de Proppensteeg).

Balletlegende in Nederland overleden

De naam Anna Pavlova is bijna gelijk aan die van de Nederlandse koningin Anna Pavlovna (in Nederland Anna Paulowna) die eveneens van Russische komaf was maar die leefde van 1795 tot 1865. Naar deze dochter van tsaar Alexander I en vrouw van koning Willem II is een gemeente onder Den Helder genoemd. De eerstgenoemde artiestennaam hoorde echter bij de legendarische danseres die leefde van 1881 tot 1931 en die tot op de huidige dag een inspirerend voorbeeld is gebleven voor de balletwereld. De beroemde danseres Anna Pavlova werd door haar collega’s en het publiek als een geniale kunstenares beschouwd dank zij de combinatie van poëtische bewegingskunst, expressieve mimiek en unieke, spirituele uitstraling. Toen zij in 1931 onderweg was naar een tournee in Nederland verongelukte de trein die haar van Parijs naar Den Haag zou brengen. Nadat de danseres vele uren had geholpen met het redden van haar medepassagiers overleed zij aan bloedvergiftiging na een verkeerd behandelde pleuritis tijdens de nacht van 22 op 23 januari 1931 in het Haagse hotel Des Indes. Het nieuws van haar dood bracht in de hele wereld een schok teweeg. Volgens haar laatste wens werd zij begraven in haar zwanenkostuum. Tijdens de voorstelling, waarin ze die avond zou dansen, herdacht men de grote danseres door de muziek te spelen van de nu zo symbolische solo ‘De Stervende Zwaan’. Toen het moment kwam van haar opkomst ging het doek open voor een leeg toneel, maar een lichtstraal streek over het podium alsof haar geest voor de toeschouwers danste...